अपाङ्गसम्बन्धी नीति तथा कार्ययोजना, २०६३ ले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको हकअधिकार संरक्षण र विकास तथा सशक्तीकरणका लागि विभिन्न कार्यहरू गर्न कुल १७ वटा प्राथमिकता क्षेत्र छुट्टयाई हरेक प्राथमिकता क्षेत्रअन्तर्गत उद्देश्य, नीति, रणनीति र कार्ययोजना तय गरेको छ ।
यस नीति तथा कार्ययोजनाले तय गरेका प्राथमिकताका क्षेत्रहरू निम्न प्रकार छन् :
माथि उल्लेख गरिएका प्राथमिकता क्षेत्रहरूमध्ये केही महत्वपूर्ण क्षेत्रका लागि तय गरिएका केही महत्वपूर्ण कार्ययोजनालाई तल संक्षेपमा प्रस्तुत गरिएको छ ।
तालिम तथा रोजगारी
• सरकारी निकायका व्यावसायिक र रोजगारमूलक सीप विकास तालिम केन्द्रहरूमा ५ प्रतिशत अपाङ्गलाई नि:शुल्क तालिम (छात्रवाससहित) प्रदान गर्ने । यसमा अपाङ्गता भएका महिलालाई प्राथमिकता दिने ।
• पाँंचै विकास क्षेत्रमा एक/एक प्राविधिक तथा व्यावसायिक तालिम केन्द्रहरूलाई अपाङ्गता अनुकूल बनाउँदै सुदृढ तुल्याउने ।
• सबै सरकारी, गैरसरकारी र निजी निकायमा अपाङ्गलाई ५ प्रतिशत रोजगारका निमित्त सकारात्मक विभेदको प्रावधान राख्ने र क्रमश: कार्यान्वयन गर्दै जाने ।
जनचेतना र वकालत
• समुदाय स्तरमा जनचेतना जगाउने प्रभावकारी सामग्री विकास उत्पादन, वितरण र प्रचारप्रसार ।
• अपाङ्गहरूका लागि अधिवाचन गर्ने सीप र क्षमताको विकास गर्न तालिम सञ्चालन गर्ने ।
पहुँच
• सार्वजनिक महत्वका भौतिक संरचना निर्माण र पुनर्निर्माण गर्दा मापदण्डअनुरूप अपाङ्गता हुनेको पनि सहज पहुँच (Disabled Friendly) हुने प्रकारका संरचना बनाउने ।
• ट्राफिक प्रहरीको तालिममा अपाङ्गतासम्बन्धी विषयवस्तु समावेश गरी सञ्चालन गर्ने ।
सञ्चार
• टेलिभिजनबाट साङ्केतिक भाषामा दैनिक समाचार प्रसारण गरिने र समाचार प्रसारण भएका बेला लेखेर (Caption) पनि देखाइने ।
• बहिरा र सुस्त श्रवणका लागि सार्वजनिक महत्वका मुख्य स्थानहरूमा दोभाषेको व्यवस्था, दृष्टिविहीनलाई बे्रल लिपिमा सार्वजनिक महत्वका सूचनाको व्यवस्था गर्ने ।
• अपाङ्ग व्यक्तिहरूलाई सूचना र आधुनिक प्रविधिबारे तालिम दिने
• अपाङ्ग व्यक्तिहरूले प्रयोग गर्ने सूचना प्रविधिका सामग्रीमा कर छुट गर्ने
शिक्षा
• स्कुल जाने उमेरका ५० प्रतिशतभन्दा बढी अपाङ्गता भएका बालबालिकालाई नि:शुल्क गुणस्तरीय प्राथमिक शिक्षा उपलब्ध गराउने ।
• विद्यालयहरूमा अवरोधमुक्त तथा पहुँच योग्य व्यवस्था मिलाउने ।
• अपाङ्गता भएका बालबालिकालाई पूर्वप्राथमिक र बाल विकास कक्षामा भर्ना गर्न प्रोत्साहन गर्ने ।
• विशेष/स्रोत शिक्षकलाई स्तरयुक्त तालिम सञ्चालन गर्ने ।
अपाङ्गपनको कारणहरुको निरोध
• अपाङ्गपन रोकथामका लागि अपाङ्गमुखी स्वास्थ्य शिक्षा, सूचना र सञ्चारसम्बन्धी सामग्री तयार गर्ने र व्यापक प्रचारप्रसार गर्ने ।
• सुरक्षित मातृत्व यथाशीघ्र अवस्था पहिचान र अविलम्ब सेवा, परामर्श कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने ।
स्वास्थ्योपचार
• अपाङ्गहरूलाई केन्द्रीय, क्षेत्रीय र जिल्लास्तरीय अस्पतालहरूमा नि:शुल्क एवं प्राथमिकताका साथ स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्ने ।
• स्वास्थ्यसम्बन्धी नीति, नियम र निर्देशनहरूमा अपाङ्गको स्वास्थ्य उपचारसम्बन्धी प्रावधानलाई समावेश गरी कार्यान्वयन गर्ने ।
पुनर्स्थापना, शसक्तिकरण र गरिवी निवारण
• सामुदायिक पुनर्स्थापनालगायत अन्य जनशक्तिको विकास गर्ने ।
• अपाङ्गसम्बन्धी राष्ट्रिय कोषहरूको सुदृढीकरण एवं विकास गर्ने ।
• अपाङ्ग व्यक्ति र यिनका परिवारको स्वास्थ्य बिमा प्रणालीबारे अध्ययन र बिमा प्रणाली लागू गर्ने ।
• गरिबी निवारण र सशक्तीकरणका लागि आयआर्जन, स्वरोजगार, सामाजिक सुरक्षाका लागि विशेष प्याकेज (सीपमूलक तालिम, निर्ब्याजी ऋण) कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने ।
• अपाङ्ग पुनर्स्थापना र थेरापेटिक सेवाहरू सञ्चालन गर्ने
सहायक साधन र सहायता सेवाहरु
• स्थानीय स्रोतसाधनको उपयोग गरी सहायक सामग्रीको उत्पादन एवं नि:शुल्क वा सहुलियतमा वितरण गर्ने ।
• बहिरा तथा सुस्त श्रवण भएका अपाङ्गका लागि श्रवणयन्त्र उपलब्ध गराउने ।
• अर्थोपेडिक वर्कसपहरूको स्थापना र सञ्चालन गर्ने ।
• सहायक साधन (Assistive Device) उत्पादन मर्मत गर्ने जनशक्ति विकास गर्ने ।
स्वावलम्बी संस्था
• स्वावलम्बी संस्थाहरूको संस्थागत विकास र सुदृढीकरणका लागि आर्थिक, भौतिक र प्राविधिक सहयोग गर्ने ।
• केन्द्रदेखि स्थानीय तहसम्मका विकास योजना र कार्यक्रम कार्यान्वयनमा स्वावलम्बी संस्थाहरूलाई सहभागी गराउने ।
महिला र अपाङ्गता
• महिला सहभागिता हुने केन्द्रदेखि स्थानीय तहसम्मका सरकारी निकायका योजना कार्यक्रम कार्यान्वयनलगायत अनुगमन मूल्याङ्कनमा अपाङ्गता भएका महिलालाई उचित प्रतिनिधित्व र सहभागिता गराउने ।
• अपाङ्ग महिलाका लागि शिक्षा तालिम र रोजगारी तथा संरक्षणको विशेष व्यवस्था गर्ने ।
• अपाङ्गता भएका महिलाहरूका लागि नेतृत्व विकास तालिम सञ्चालन गर्ने ।
खेलकुद, सांस्कृतिक तथा मनोरञ्जनात्मक कृयाकलाप
• अपाङ्गता भएका बालवालिकाका लागि खेलकुद, सांस्कृतिक र मनोरञ्जनात्मक कार्यक्रमहरू संचालन गर्न गराउन शिक्षण प्रशिक्षण कार्यक्रम संचालन गर्ने ।
• राष्ट्रिय खेलकुद परिषदमा अपाङ्गहरूको प्रतिनिधित्व, नीतिगत व्यवस्थालगायत अपाङ्गता भएका बालवालिकाको लागि अपाङ्ग खेलकुद इकाइको व्यवस्था गर्ने ।
• विद्यालयहरूमा प्रकृतिअनुरूप खेलकुद तथा मनोरञ्जनका क्रियाकलाप संचालन गराउने र आवश्यक सामाग्रीहरू उपलब्ध गराउने ।
